Verhalen over seksueel misbruik en machtsmisbruik worden steeds vaker blootgelegd, maar die in professionele en onderwijsomgevingen hoor ik maar weinig. Gebeurt het daar minder? Onwaarschijnlijk. De verhaallijn in de serie ‘de f*ckulteit’ waarin Anouk wordt geconfronteerd met de verwoestende gevolgen van seksueel misbruik door professor Hartman, haar professor aan de universiteit, onthult de complexiteit van seksueel misbruik in deze setting. Het verhaal werpt een kritisch licht op de subtiliteit van manipulatie, het onterecht beschuldigen van slachtoffers (victim blaming) en de positie van (in dit geval) vrouwen in situaties van machtsmisbruik.

Meester in manipulatie

Professor Hartman is een manipulator in hart en nieren. Hij maakt gebruik van zijn positie als autoriteit en charismatische voorkomen om studenten, zoals Anouk, in zijn greep te krijgen. Door zijn charme en het beloven van academisch succes, lokt hij Anouk en andere studenten in een situatie waar ze zich emotioneel verbonden voelen met hem. Hij past een veelvoorkomende tactiek van plegers van seksueel misbruik toe: hij draait de situatie om door te zeggen dat de ander actief flirtte of zelf initiatief nam.

Wanneer Anouk verliefd wordt op de professor, denkt ze dat haar gevoelens oprecht zijn, maar de realiteit is dat haar situatie wordt gekleurd door de manipulatie van de professor. Hij doet haar geloven dat hun relatie speciaal is. Ook na de relatie blijft de professor opduiken en controle en macht op Anouk uitoefenen. De invloed van de manipulatie komt pas echt aan het licht wanneer Anouk als advocaat de professor weer tegenkomt en geconfronteerd wordt met de gevolgen van haar contact met hem. Want ook dan blijft hij zaken omdraaien en laat hij Anouk geloven dat het aan haar lag en dat het tussen hen ‘anders is’. Hij manipuleert haar door haar een bijzonder gevoel te geven.

‘Je hebt je vast omhoog gewerkt’

Anouk wordt als vrouw geconfronteerd met een enorme maatschappelijke druk en beschuldigingen door anderen. Collega’s maken toespelingen waarbij ze haar beschuldigen dat ze zich ‘omhoog gewerkt’ heeft. Dit is een voorbeeld van victim blaming, waarbij de schuld van seksueel misbruik wordt verschoven naar het slachtoffer, in dit geval Anouk. Haar ‘keuze’ om met de professor in bed te stappen, wordt gezien als een tactiek om vooruit te komen, terwijl de echte misdaad in de manipulatie van de professor ligt en de ongelijke verhouding tussen Anouk en professor Hartman. Anouk zelf bagatelliseert het misbruik. Ze verdedigt zichzelf door te zeggen dat ze meerderjarig was en dat ze er zelf bij was en dat ze de relatie vrijwillig is aangegaan. De verwarring is enorm, want waar stopt vrijwilligheid en waar begint misbruik? In ‘de f*ckulteit’ begint het misbruik simpelweg bij de ongelijkwaardige verhouding tussen een student en een professor. Anouks reactie valt echter logisch te verklaren: erkennen dat er misbruik van je is gemaakt, is moeilijk. We steken liever onze kop in het zand door te denken dat we het zelf wilden. Het is een manier voor slachtoffers om de controle over hun eigen verhaal terug te krijgen.

De geschiedenis herhaalt zich

Wanneer Anouks stagiaire eenzelfde ervaring heeft met de professor, werpt dat nieuw licht op de onderliggende mechanismen van machtsmisbruik en manipulatie. Wanneer de stagiaire zich uiteindelijk uitspreekt, reageert Anouk zelfs in eerste instantie met ontkenning: “Kan het zijn dat je niet alles vertelt en gewoon heel erg met hem stond te flirten?” Dit is wederom een klassiek voorbeeld van victim blaming, waarbij de schuld wordt gezocht bij de stagiaire in plaats van de pleger in kwestie. Anouk houdt vast aan de gedachte dat ook zij zelf de relatie met Hartman aanging en dat er geen sprake is van misbruik. Ze wil het verhaal van de stagiaire in de doofpot stoppen. Anouk reageert op haar stagiaire zoals anderen op haar hebben gereageerd en ook hoe Anouk zelf naar haar situatie kijkt: met zelfverwijt.

Anouks moeder, die Anouk in vertrouwen had genomen nadat de professor haar verkracht heeft in een steegje, geeft haar ook de schuld. “Je zei zelf dat jullie gedronken hadden en je bent ook zo’n mooie meid,” zegt haar moeder, wat niet alleen victim blaming is, maar ook het idee bevestigt dat het gedrag van de professor niet serieus wordt genomen. Hij komt overal mee weg. Dit is een hardnekkig probleem in veel gevallen van seksueel misbruik, waar de nadruk door de omgeving vaak ligt op de keuzes van het slachtoffer, zoals hun uiterlijk of gedrag, in plaats van op de daden van de pleger.

Victim blaming helpt mensen om te kunnen blijven geloven in een veilige wereld waarin er geen plegers bestaan en om te blijven geloven dat het hen zelf nooit zou overkomen. Het idee dat het slachtoffer in een situatie van seksueel misbruik zichzelf in de problemen heeft gebracht door bepaald gedrag of door de pleger te stimuleren, is eerder te accepteren of te geloven dan dat er daadwerkelijk mensen zijn die anderen seksueel misbruiken.

Falend systeem

De manipulatie door de professor wordt nog versterkt door alle mensen die hem omarmen en ondersteunen. Zo is de vertrouwenspersoon op de universiteit, de persoon die idealiter het slachtoffer zou moeten helpen, in werkelijkheid de secretaresse van de professor. Dit creëert een onmogelijke situatie voor studenten die zich misbruikt voelen; ze kunnen zich niet veilig uitspreken omdat het systeem hen niet ondersteunt. Het vertrouwen is volledig verloren, en de professor blijft ongestraft, wat de machtsstructuren binnen het onderwijs en andere professionele omgevingen blootlegt. Dit is een grimmig beeld van hoe slachtoffers van seksueel misbruik vaak worden geïsoleerd en gedwongen om in stilte te lijden.

Het gesprek op gang houden

De serie werpt een scherp licht op de complexe en destructieve aard van seksueel misbruik in machtsverhoudingen binnen een universitaire en professionele context en hoe slachtoffers vaak gevangen zitten tussen zelfbeschuldiging en de veroordelingen van anderen. Anouks reis is er een van zelfherstel, maar ook van het blootleggen van de diepgewortelde problemen binnen een systeem dat zowel plegers beschermt als slachtoffers stigmatiseert. Het is een krachtig verhaal dat een indringend gesprek op gang kan houden over machtsmisbruik, seksuele manipulatie en de noodzaak om victim blaming en de excuses voor plegers te doorbreken. En dat blijft nodig.

Geschreven door Sarah Tulling

Sarah Tulling (1982) is afgestudeerd toegepast psycholoog en werkt als casemanager bij Centrum Seksueel Geweld (CSG) in West-Midden Brabant. Ze ondersteunt slachtoffers van seksueel geweld. Niet alleen vanuit haar vak, maar ook vanuit persoonlijke ervaring. In 2022 kwam haar boek ‘Waarom reed je door de polder?’ uit, waarin ze vertelt over haar eigen worstelingen als slachtoffer en hulpverlener, maar daarnaast hoop geeft op een leven na seksueel geweld. Sarah schrijft regelmatig voor Fabriek69 een artikel, blog, column, gedicht etc over actualiteit met betrekking tot seksueel grensoverschrijdend gedrag.