Sarah Tulling (1982) is afgestudeerd toegepast psycholoog en werkt als casemanager bij Centrum Seksueel Geweld (CSG) in West-Midden Brabant. Ze ondersteunt slachtoffers van seksueel geweld. Niet alleen vanuit haar vak, maar ook vanuit persoonlijke ervaring. In 2022 kwam haar boek ‘Waarom reed je door de polder?’ uit, waarin ze vertelt over haar eigen worstelingen als slachtoffer en hulpverlener, maar daarnaast hoop geeft op een leven na seksueel geweld. Sarah schrijft regelmatig voor Fabriek69 een artikel, blog, column, gedicht etc over actualiteit met betrekking tot seksueel grensoverschrijdend gedrag.

Dus het slachtoffer heeft een ‘waardige aftocht’ gekregen van het OM door erkenning te geven dat er seksuele handelingen hebben plaatsgevonden? Met als toevoeging dat het OM verwacht dat slachtoffer als niet betrouwbaar kan worden gezien door de rechtbank? Zei hij dat echt? En zei hij nu ook ‘dat een sepot bij voorbaat al voorzienbaar was’? Tussen de regels hoor ik de ‘net goed’ en voel ik de trap na. Ben ik eigenlijk verbaasd over de wijze waarop advocaat Wouter Morra over Nienke Wijnhoven in de zaak tegen Jeroen Rietbergen spreekt? Mijn eerste reactie is zeker die van verbazing. Er raast ongeloof door mijn lijf bij het horen van Morra’s woorden. En toch ben ik snel daarna alsnog niet verbaasd. ‘Want Sarah: je weet toch hoe het werkt?’, spreek ik mezelf toe. Ook advocaten doen aan victim blaming.

 

Waarom?

… en artsen en psychologen en je vrienden… Wie doet eigenlijk niet aan victim blaming? Nou, feitelijk doet iedereen aan victim blaming. Als een slachtoffer vertelt over seksueel geweld is het een logische reactie van de mens om weerstand te voelen. De wens om je gedachten over een ‘veilige wereld’ zoals jij die kent in stand te houden en het ongemak van de machteloosheid uit de weg te gaan, maken dat je het slachtoffer vraagt waarom ze in hemelsnaam dan met hem mee naar huis is gegaan na die leuke stapavond. Maar die vraag stellen, kan een slachtoffer nog méér beschadigen dan het geweld al gedaan heeft. Belangrijk is te wéten dat victim blaming altijd op de loer ligt en een stomme vraag zo gesteld is, maar dat je in gesprek er vervolgens voor kiest iets anders uit je mond te laten rollen.

 

Angst

In dit licht is het heel logisch dat slachtoffers moeite hebben te vertellen over hun seksueel geweld ervaring. De angst niet te worden geloofd en de angst voor de reactie van mensen in de omgeving maken dat slachtoffers zwijgen. En de angsten zijn terecht. De realiteit is dat velen te maken krijgen met vervelende reacties. Het slachtoffer de schuld geven lijkt in ons DNA gestanst. Vraag jezelf eens af: zou jij staan te trappelen het aan mensen te vertellen met het risico dat je niet geloofd wordt of dat je wordt verteld dat het waarschijnlijk je eigen schuld was omdat je er wel om gevraagd zal hebben? Ik hoor het je bijna denken: ‘maar mij overkomt geen seksueel geweld’. Ook dat is een logische reactie, maar niet de realiteit. Het kan iedereen overkomen, maar dat wil niemand horen.

 

Verschillende gezichten

Victim blaming komt zo vaak en in zoveel verschillende hoedanigheden voor. Het bestaat niet alleen uit de stereotype vraag stellen: ‘Waarom had je dan een kort rokje aan?’. Nee, victim blaming heeft vele gezichten. Recent onderzoek naar victim blaming van Iva Bicanic (hoofd van het Landelijk Psychotraumacentrum van het UMC Utrecht en directeur-bestuurder van het Landelijk Centrum Seksueel Geweld) toonde aan dat victim blaming verpakt wordt in een diversiteit aan uitingen. Ze destilleerde verschillende categorieën. ‘De waaromvragers’ is de meest voor de handliggende (bijvoorbeeld: ‘waarom heb je niks gezegd?’), maar andere voorbeelden zijn; ‘de betweters’ (‘mij zou dat nooit zijn overkomen’), ‘de ongelovigen’ (‘weet je wel zeker dat het is gegaan zoals jij zegt?’) en ‘de scherpschutters’ (‘jij hebt ook altijd van die rare dingen’). En dit is maar een kleine greep…

 

Victim blaming in kwadraat

Goed, Wout Morra haalde Nienke Wijnhoven door het slijk. Toch was het blijkbaar nog niet erg genoeg. Want na de Renze-uitzending zie ik – om het af te toppen – nog een video op YouTube van de Telegraaf waarin de uitzending van Renze wordt besproken en beweerd wordt dat Nienke het zelf niet handig heeft gedaan, want ‘ik ben het er natuurlijk wel mee eens dat ze eerst naar de politie had moeten stappen want ze heeft Jeroen Rietbergen ook onnodig beschadigd aan tafel bij Beau’. Ik zou hier in Whatsapp een paar aardige emoticons op rij kunnen loslaten om mijn gevoelens over deze uitspraak aan te geven. De uitspraak wordt later genuanceerd of ‘uitgelegd’, maar het is dan al gezegd: victim blaming.

 

‘Doe aangifte, doe aangifte’

Terug naar de Renze-uitzending. Waar Wout Morra mij wel voor zich wint is wanneer hij zegt dat het schadelijk is geweest om Nienke Wijnhoven tijdens de uitzending bij Beau te zeggen dat ze aangifte moet doen. Dit ‘advies’ wordt destijds uitgesproken door zowel Angela de Jong als Kees van der Spek. Angela de Jong benadrukt aan tafel bij Renze dat ze het prima vindt als mensen voortaan aan talkshow tafels komen vertellen wat hun is misdaan, maar dat ze volgens haar naar de politie moeten. Tenenkrommend… Want slachtoffers móeten helemaal niet naar de politie. Zal ik toch emoticons gebruiken om uit te drukken wat ik vind?

 

Prachtige stem

Over krommende tenen gesproken… Het ging over Nienke. Een jonge vrouw met een prachtige stem die op geen enkele wijze een stem had aan die tafel. Hoe had zij geklonken? Wie had háár stem? Dat was wat ik de hele uitzending dacht. Het enige waar ik aan kon denken; hoe zou zij hierop reageren, hoe zal zij zich voelen als ze de uitzending ziet en hoort wat iedereen over haar zegt? In de loop van de uitzending noemt Marjan Olfers (onderzoeker sociale veiligheid) Godzijdank dat het gaat over een zaak waarbij er één iemand uit wordt gelicht terwijl zowel zij als haar advocaat er niet zijn en ze zich dus niet kan verdedigen. En hoe verdrietig dit is. Exact. Uitgerekend Jeroen Rietbergen gaf hier mooie woorden aan: ‘Inmiddels ben ik mij ervan bewust dat mijn eigen perceptie helemaal niet relevant is, maar veel meer de perceptie van betreffende vrouwen.’ Exact.

Om mee af te sluiten… in een zaak als deze bestaan alleen verliezers. Niemand heeft ‘gewonnen’. Nienke verdient geen trap na, want wanneer een zaak geseponeerd wordt, betekent het niet dat een gebeurtenis niet heeft plaatsgevonden en óók niet dat er niks strafbaars is gebeurd.

 

Geschreven door Sarah Tulling

Illustratie door Proud2bfem